16 ਦਸੰਬਰ ਨੂੰ ਵਿਜੇ ਦਿਵਸ ਵਜੋਂ ਵੀ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਵਿਜੇ ਦਿਵਸ 16 ਦਸੰਬਰ 1971 ਦੀ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਉੱਤੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਜਿੱਤ ਦੇ ਮੌਕੇ ‘ਤੇ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਯੁੱਧ ਦੀ ਸਮਾਪਤੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 93,000 ਦੀ ਵੱਡੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਫੌਜ ਨੇ ਆਤਮ ਸਮਰਪਣ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਭਾਰਤ ਨੇ 1971 ਦੀ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੂੰ ਹਰਾਇਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪੂਰਬੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਆਜ਼ਾਦ ਹੋਇਆ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਅੱਜ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।ਇਹ ਜੰਗ ਭਾਰਤ ਲਈ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸਾਬਤ ਹੋਈ ਅਤੇ ਹਰ ਦੇਸ਼ ਵਾਸੀ ਦੇ ਦਿਲ ਵਿੱਚ ਉਤਸ਼ਾਹ ਪੈਦਾ ਕੀਤਾ। 16 ਦਸੰਬਰ ਨੂੰ ਦੇਸ਼ ਭਰ ਵਿੱਚ ਵਿਜੇ ਦਿਵਸ ਵਜੋਂ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। 1971 ਦੀ ਜੰਗ ਵਿੱਚ 3900 ਦੇ ਕਰੀਬ ਭਾਰਤੀ ਸੈਨਿਕ ਵੀ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਏ ਸਨ ਜਦਕਿ 9,851 ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਹੋਏ ਸਨ। 17 ਦਸੰਬਰ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਨੇ ਪੂਰਬੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਫੌਜਾਂ ਦੇ ਕਮਾਂਡਰ ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ ਜਨਰਲ ਏ.ਕੇ. ਨਿਆਜ਼ੀ ਵੱਲੋਂ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪੂਰਬੀ ਫੌਜੀ ਕਮਾਂਡਰ ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ ਜਨਰਲ ਜਗਜੀਤ ਸਿੰਘ ਅਰੋੜਾ ਅੱਗੇ ਆਤਮ ਸਮਰਪਣ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 93,000 ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਸੈਨਿਕਾਂ ਨੂੰ ਜੰਗੀ ਕੈਦੀ ਬਣਾ ਲਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।

ਜਦੋਂ ਭਾਰਤ ‘ਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਫੌਜ ਵੱਲੋਂ ਦੁਰਵਿਵਹਾਰ ਦੀਆਂ ਖਬਰਾਂ ਆਈਆਂ ਤਾਂ ਭਾਰਤ ‘ਤੇ ਫੌਜ ਰਾਹੀਂ ਉਥੇ ਦਖਲ ਦੇਣ ਦਾ ਦਬਾਅ ਆਉਣ ਲੱਗਾ। ਤਤਕਾਲੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਚਾਹੁੰਦੀ ਸੀ ਕਿ ਇਹ ਹਮਲਾ ਅਪ੍ਰੈਲ ਵਿੱਚ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ। ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਇਸ ਸਬੰਧ ਵਿਚ ਫੌਜ ਮੁਖੀ ਜਨਰਲ ਮਾਨੇਕਸ਼ਾ ਦੀ ਰਾਏ ਲਈ ਸੀ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਭਾਰਤ ਕੋਲ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਪਹਾੜੀ ਡਿਵੀਜ਼ਨ ਸੀ। ਇਸ ਡਿਵੀਜ਼ਨ ਕੋਲ ਪੁਲ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਉਦੋਂ ਮਾਨਸੂਨ ਵੀ ਆਉਣ ਵਾਲਾ ਸੀ। ਅਜਿਹੇ ਸਮੇਂ ਵਿਚ ਪੂਰਬੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿਚ ਦਾਖਲ ਹੋਣਾ ਮੁਸੀਬਤ ਮੋਲ ਲੈਣ ਵਾਂਗ ਸੀ। ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਦਬਾਅ ਅੱਗੇ ਝੁਕੇ ਬਿਨਾਂ  ਫ਼ੌਜ ਮੁੱਖੀ ਮਾਨੇਕਸ਼ਾ ਨੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨੂੰ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਪੂਰੀ ਤਿਆਰੀ ਨਾਲ ਜੰਗ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਵਿੱਚ ਉਤਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ।

3 ਦਸੰਬਰ 1971 ਨੂੰ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਕਲਕੱਤਾ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਜਨਤਕ ਮੀਟਿੰਗ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਨ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ। ਉਸੇ ਦਿਨ ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਹਵਾਈ ਫੌਜ ਦੇ ਜਹਾਜ਼ਾਂ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਹਵਾਈ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕਰਕੇ ਪਠਾਨਕੋਟ, ਸ੍ਰੀਨਗਰ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ, ਜੋਧਪੁਰ, ਆਗਰਾ ਆਦਿ ਫੌਜੀ ਹਵਾਈ ਅੱਡਿਆਂ ‘ਤੇ ਬੰਬ ਸੁੱਟਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੇ। ਉਸੇ ਸਮੇਂ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦਿੱਲੀ ਪਰਤ ਆਈ ਅਤੇ ਮੰਤਰੀ ਮੰਡਲ ਦੀ ਐਮਰਜੈਂਸੀ ਮੀਟਿੰਗ ਕੀਤੀ। 16 ਦਸੰਬਰ ਦੀ ਸਵੇਰ ਨੂੰ ਜਨਰਲ ਜੈਕਬ ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਫ਼ੌਜ ਮੁੱਖੀ ਮਾਨੇਕਸ਼ਾ ਦਾ ਸੁਨੇਹਾ ਮਿਲਿਆ ਕਿ ਉਹ ਆਤਮ ਸਮਰਪਣ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਕਰਨ ਲਈ ਤੁਰੰਤ ਢਾਕਾ ਪਹੁੰਚ ਜਾਵੇ। ਜੈਕਬ ਦੀ ਹਾਲਤ ਵਿਗੜ ਰਹੀ ਸੀ। ਨਿਆਜ਼ੀ ਦੇ ਢਾਕਾ ਵਿੱਚ 26,400 ਸੈਨਿਕ ਸਨ ਜਦੋਂ ਕਿ ਭਾਰਤ ਕੋਲ ਸਿਰਫ਼ 3,000 ਸੈਨਿਕ ਸਨ ਅਤੇ ਉਹ ਵੀ ਢਾਕਾ ਤੋਂ 30 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ। ਇਸ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਨੇ ਜੰਗ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਾਬੂ ਕਰ ਲਿਆ।

ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਲੋਕ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਹੰਗਾਮੇ ਦੌਰਾਨ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਕਿ ਭਾਰਤ ਜੰਗ ਜਿੱਤ ਗਿਆ ਹੈ। ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਬਿਆਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪੂਰਾ ਸਦਨ ​​ਜਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਡੁੱਬ ਗਿਆ। ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਯੁੱਧ 3 ਦਸੰਬਰ 1971 ਨੂੰ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਅਤੇ 13 ਦਿਨ ਚੱਲਿਆ। ਯੁੱਧ ਅਧਿਕਾਰਤ ਤੌਰ ‘ਤੇ 16 ਦਸੰਬਰ ਨੂੰ ਖਤਮ ਹੋ ਗਿਆ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੇ ਭਾਰਤ ਅੱਗੇ ਆਤਮ ਸਮਰਪਣ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਤੇਰ੍ਹਾਂ ਦਿਨਾਂ ਦੀ ਜੰਗ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਫੌਜ ਦਾ ਪੂਰਨ ਸਮਰਪਣ ਅਤੇ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਹੋਈ। ਇਸ ਇਤਿਹਾਸਕ ਜਿੱਤ ਦੀ ਖੁਸ਼ੀ ਅੱਜ ਵੀ ਹਰ ਦੇਸ਼ ਵਾਸੀ ਦੇ ਦਿਲ ਨੂੰ ਜੋਸ਼ ਨਾਲ ਭਰ ਦਿੰਦੀ ਹੈ।

16 ਦਸੰਬਰ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਪੰਨੇ ਕਈ ਹਨੇਰੇ ਅਤੇ ਚਮਕਦਾਰ ਪੱਖਾਂ ਨਾਲ ਰੰਗੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਜਿੱਥੇ ਅਸੀਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ‘ਤੇ ਜਿੱਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਸ ਦਿਨ ਨੂੰ ਜਿੱਤ ਦਿਵਸ ਵਜੋਂ ਮਨਾਉਂਦੇ ਹਾਂ, ਉੱਥੇ ਹੀ ਇਸ ਨੂੰ ਨਿਰਭਯਾ ਕਾਂਡ ਵਰਗੇ ਕਲੰਕ ਲਈ ਵੀ ਯਾਦ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨੇ ਪੂਰੇ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਹਿਲਾ ਕੇ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।

ਲੈਕਚਰਾਰ ਲਲਿਤ ਗੁਪਤਾ

ਮੰਡੀ ਅਹਿਮਦਗੜ੍ਹ

9781590500