ਇਨਸਾਨੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਇਕ ਅਜਿਹੀ ਯਾਤਰਾ ਹੈ ਜਿਸ ਦੀ ਕੋਈ ਪੱਕੀ ਗਿਣਤੀ–ਮਿਣਤੀ ਨਹੀਂ। ਕੌਣ ਕਿੰਨਾ ਸਮਾਂ ਜੀਉਂਦਾ ਰਹੇਗਾ, ਕਦੋਂ ਤੇ ਕਿਵੇਂ ਜੀਵਨ–ਯਾਤਰਾ ਸੰਪੂਰਣ ਹੋਵੇਗੀ, ਇਹ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਵੀ ਪਤਾ ਨਹੀਂ। ਪਰ ਹੈਰਾਨੀ ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਇਸ ਛੋਟੀ ਜਿਹੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿੱਚ ਵੀ ਈਰਖਾ, ਮਾਣ, ਹੰਕਾਰ ਅਤੇ ਨਫ਼ਰਤ ਦਾ ਮਣਾਂ ਮੂੰਹੀਂ ਭਾਰ ਨਾਲ ਮੂੰਹੀ ਚੁੱਕੇ ਫਿਰਦੇ ਹਾਂ।
- ਜੀਵਨ ਦੀ ਅਸਥਿਰਤਾ
ਜੀਵਨ ਬਹੁਤ ਅਸਥਿਰ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਮੌਸਮ ਵਿੱਚ ਅਚਾਨਕ ਤਬਦੀਲੀ ਆ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਨਸਾਨੀ ਸਾਹ ਵੀ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਚੇਤਾਵਨੀ ਦੇ ਰੁੱਕ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਹਰ ਰੋਜ਼ ਅਸੀਂ ਅਖ਼ਬਾਰਾਂ ਜਾਂ ਖ਼ਬਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵੇਖਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤੰਦਰੁਸਤ ਲੱਗਣ ਵਾਲੇ ਨੌਜਵਾਨ ਵੀ ਅਚਾਨਕ ਇਸ ਸੰਸਾਰ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਅਕਾਲ ਚਲਾਣਾ ਕਰ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਜਦੋਂ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਅੰਤ ਦਾ ਕੋਈ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਸਮਾਂ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਤਾਂ ਫਿਰ ਅਸੀਂ ਕਿਉਂ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਮਾਣ–ਹੰਕਾਰ ਤੇ ਈਰਖਾ ਦੇ ਜ਼ਹਿਰ ਨਾਲ ਰੰਗੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਾਂ?
- ਈਰਖਾ ਤੇ ਹੰਕਾਰ ਦੇ ਨੁਕਸਾਨ
ਈਰਖਾ (ਜਲਨ) ਇਨਸਾਨ ਦੇ ਅੰਦਰੋਂ ਸ਼ਾਂਤੀ ਖੋਹ ਲੈਂਦੀ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਕੋਈ ਦਿਮਾਗੀ ਸਿਉਂਕ ਹੋਵੇ ਜੋ ਹੌਲੀ–ਹੌਲੀ ਅੰਦਰੋਂ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਖਾ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਉਦਾਹਰਨ ਲਈ, ਜੇ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸੰਗੀ ਸਾਥੀਆਂ ਜਾਂ ਗੁਆਂਢੀਆਂ ਦੀ ਤਰੱਕੀ ਦੇਖ ਕੇ ਖੁੱਸ਼ ਹੋਣ ਦੀ ਬਜਾਏ ਉਸ ਨਾਲ ਹੀ ਈਰਖਾ ਹੋ ਜਾਏ ਅਤੇ ਉਹ ਇਸੇ ਈਰਖਾ ਦੇ ਚੱਲਦਿਆਂ ਆਪਣਾ ਸੁੱਖ ਚੈਨ ਗਵਾ ਬੈਠਦਾ ਹੈ।
ਹੰਕਾਰ (ਮਾਣ) ਦਾ ਹਾਲ ਵੀ ਇਹੀ ਹੈ। ਜਿਹੜਾ ਮਨੁੱਖ ਆਪਣੇ ਅਹੁਦੇ, ਦੌਲਤ ਜਾਂ ਸ਼ਕਤੀ ਦਾ ਮਾਣ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਭੁੱਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਸਭ ਕੁਝ ਅਸਥਾਈ ਹੈ। ਅੱਜ ਜਿਸ ਦੇ ਕੋਲ ਹੈ, ਕੱਲ੍ਹ ਨਹੀਂ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦਾ।
- ਨਿਮਰਤਾ ਤੇ ਪਿਆਰ ਦੀ ਲੋੜ
ਜੇ ਇਨਸਾਨ ਸਮਝ ਲਵੇ ਕਿ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਇਕ ਛੋਟੀ ਜਿਹੀ ਸਾਹਾਂ ਵਾਲੀ ਮਾਲਾ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਮਿਣਤੀ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਕਦੇ ਵੀ ਈਰਖਾ ਅਤੇ ਹੰਕਾਰ ਦੀ ਥੈਲੀ ਨਹੀਂ ਚੁੱਕੇਗਾ। ਇਸ ਦੀ ਬਜਾਏ ਉਹ ਪਿਆਰ, ਸਹਿਯੋਗ ਅਤੇ ਨਿਮਰਤਾ ਨਾਲ ਜੀਉਂਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰੇਗਾ।
ਉਦਾਹਰਨ ਲਈ, ਜੇ ਕਿਸੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਜਮਾਤ ਦੇ ਦੂਜੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦੀ ਕਾਮਯਾਬੀ ਦੇਖ ਕੇ ਉਸ ਨਾਲ ਈਰਖਾ ਕਰਨ ਦੀ ਥਾਂ ਉਸ ਤੋਂ ਸਿੱਖਣ ਦੀ ਸੋਚ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਉਹ ਆਪਣਾ ਭਵਿੱਖ ਵੀ ਸੁਧਾਰ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਜੇ ਕਿਸਾਨ ਆਪਣੀ ਫ਼ਸਲ ਦੀ ਘੱਟ ਪੈਦਾਵਾਰ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਦੂਜੇ ਕਿਸਾਨ ਦੀ ਫ਼ਸਲ ਦੀ ਵਧੀਆ ਪੈਦਾਵਾਰ ਦੇਖ ਕੇ ਜਲਨ ਨਾ ਕਰੇ ਬਲਕਿ ਉਸ ਕੋਲੋਂ ਖੇਤੀ ਦੀਆਂ ਨਵੀਆਂ ਤਕਨੀਕਾਂ ਸਿੱਖ ਲਵੇ ਤਾਂ ਦੋਵੇਂ ਲਈ ਭਲਾਈ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ।
- ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਨਜ਼ਰੀਆ
ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿੱਚ ਵੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਹੈ ਕਿ ਈਰਖਾ, ਮਾਣ, ਹੰਕਾਰ ਤੇ ਕ੍ਰੋਧ ਜੀਵਨ ਦੇ ਵੈਰੀ ਹਨ। ਜਿਹੜਾ ਇਨਸਾਨ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵੈਰੀਆਂ ਨੂੰ ਛੱਡ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ਉਹੀ ਅਸਲ ਖੁਸ਼ੀ ਵਾਲੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਜੀ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਸਾਹਾਂ ਦੀ ਕੋਈ ਪੱਕੀ ਗਿਣਤੀ ਮਿਣਤੀ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਹ ਹਰ ਪਲ ਘੱਟ ਰਹੀ ਹੈ। ਫਿਰ ਅਸੀਂ ਈਰਖਾ, ਮਾਣ ਅਤੇ ਹੰਕਾਰ ਦਾ ਮਣਾਂ ਮੂੰਹੀਂ ਭਾਰ ਨਾਲ ਕਿਉਂ ਫਿਰਦੇ ਹਾਂ? ਜੇ ਅਸੀਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨਕਾਰਾਤਮਕ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਨਿਮਰਤਾ, ਸਹਿਯੋਗ ਅਤੇ ਪਿਆਰ ਨਾਲ ਜੀਵਨ ਬਤੀਤ ਕਰੀਏ, ਤਾਂ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਸਾਡੀ ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਸੁੱਖਮਈ ਹੋਵੇਗੀ ਸਗੋਂ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਵੀ ਮਿਲਾਪ ਅਤੇ ਖੁਸ਼ਹਾਲੀ ਵਧੇਗੀ।
ਸੁਰਿੰਦਰਪਾਲ ਸਿੰਘ
ਵਿਗਿਆਨ ਅਧਿਆਪਕ
ਸ੍ਰੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਸਾਹਿਬ
ਪੰਜਾਬ।
