ਧੰਨਤੇਰਸ ਕਿਉਂ ਮਨਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ?

ਧਨਤੇਰਸ ਦਾ ਤਿਉਹਾਰ ਹਰ ਸਾਲ ਕਾਰਤਿਕ ਮਹੀਨੇ ਦੇ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਪੱਖ ਦੀ ਤ੍ਰਯੋਦਸ਼ੀ ਤਰੀਕ ਨੂੰ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਾਰ ਇਹ ਸ਼ੁਭ ਦਿਨ 10 ਨਵੰਬਰ ਸ਼ੁੱਕਰਵਾਰ ਨੂੰ ਹੈ। ਸ਼ਾਸਤਰਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਸਮੁੰਦਰ ਮੰਥਨ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਭਗਵਾਨ ਧਨਵੰਤਰੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਦੇ ਘੜੇ ਦੇ ਨਾਲ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਏ ਸਨ। ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਦਿਨ ਨੂੰ ਧਨਤੇਰਸ ਜਾਂ ਧਨਤਰਯੋਦਸ਼ੀ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦਿਨ ਭਗਵਾਨ ਧਨਵੰਤਰੀ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਦੇਵੀ ਲਕਸ਼ਮੀ, ਧਨ ਦੇ ਮਾਲਕ ਕੁਬੇਰ ਅਤੇ ਮੌਤ ਦੇ ਭਗਵਾਨ ਯਮਰਾਜ ਦੀ ਵੀ ਪੂਜਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਦੀਵਾਲੀ ਦਾ ਤਿਉਹਾਰ ਇਸ ਦਿਨ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦਿਨ ਸੋਨਾ, ਚਾਂਦੀ ਜਾਂ ਨਵੇਂ ਭਾਂਡੇ ਖਰੀਦਣਾ ਬਹੁਤ ਸ਼ੁਭ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪਹਿਲਾਂ ਧਨ ਤੇਰਸ, ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਨਰਕ ਚਤੁਰਦਸ਼ੀ, ਫੇਰ ਦੀਵਾਲ਼ੀ, ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਦ ਗੋਵਰਧਨ ਪੂਜਾ ਅਤੇ ਭਾਈ ਦੁਜ। ਆਓ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ ਧਨਤੇਰਸ ਕਿਉਂ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀ ਮਿਥਿਆ ਕਹਾਣੀ ਕੀ ਹੈ?

ਸ਼ਾਸਤਰਾਂ ਵਿਚ ਦਰਜ ਕਥਾਵਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਕਾਰਤਿਕ ਮਹੀਨੇ ਦੀ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਪੱਖ ਦੀ ਤ੍ਰਯੋਦਸ਼ੀ ਦੇ ਦਿਨ ਸਮੁੰਦਰ ਮੰਥਨ ਦੌਰਾਨ ਭਗਵਾਨ ਧਨਵੰਤਰੀ ਹੱਥਾਂ ਵਿਚ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਦਾ ਘੜਾ ਲੈ ਕੇ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਏ। ਇਹ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਭਗਵਾਨ ਧਨਵੰਤਰੀ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਦਾ ਅਵਤਾਰ ਹਨ।ਧਨਤੇਰਸ ਦਾ ਤਿਉਹਾਰ ਭਗਵਾਨ ਧਨਵੰਤਰੀ ਦੇ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਣ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਧਨਤੇਰਸ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਇੱਕ ਕਥਾ ਹੈ ਕਿ ਕਾਰਤਿਕ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਤ੍ਰਯੋਦਸ਼ੀ ਦੇ ਦਿਨ ਭਗਵਾਨ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਨੇ ਦੈਂਤਾਂ ਦੇ ਗੁਰੂ ਸ਼ੁਕਰਾਚਾਰੀਆ ਦੀ ਦੇਵਤਿਆਂ ਦੇ ਕੰਮ ਵਿੱਚ ਰੁਕਾਵਟ ਪਾਉਣ ਬਦਲੇ ਇੱਕ ਅੱਖ ਫੋੜ ਦਿੱਤੀ ਸੀ।

 ਕਥਾ ਅਨੁਸਾਰ ਦੇਵਤਿਆਂ ਨੂੰ ਰਾਜਾ ਬਲੀ ਦੇ ਡਰ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਕਰਨ ਲਈ ਭਗਵਾਨ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਨੇ ਵਾਮਨ ਦੇਵ ਦਾ ਅਵਤਾਰ ਧਾਰਿਆ ਅਤੇ ਰਾਜਾ ਬਲੀ ਦੇ ਯੱਗ ਸਥਾਨ ‘ਤੇ ਪਹੁੰਚੇ। ਸ਼ੁਕਰਾਚਾਰੀਆ ਨੇ ਵੀ ਭਗਵਾਨ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਨੂੰ ਵਾਮਨ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪਛਾਣ ਲਿਆ ਅਤੇ ਰਾਜਾ ਬਲੀ ਨੂੰ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ ਕਿ ਵਾਮਨ ਜੋ ਵੀ ਮੰਗੇ, ਉਸ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰਨ। ਸ਼ੁਕਰਚਰੀਆ ਨੇ ਬਾਲੀ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਹ ਵਾਮਨ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਭਗਵਾਨ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਹਨ ਜੋ ਤੁਹਾਡੇ ਤੋਂ ਸਭ ਕੁਝ ਖੋਹਣ ਲਈ ਦੇਵਤਿਆਂ ਦੀ ਮਦਦ ਕਰਨ ਲਈ ਆਏ ਹਨ।

 ਰਾਜਾ ਬਲੀ ਨੇ ਸ਼ੁਕਰਾਚਾਰੀਆ ਦੀ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਸੁਣੀ। ਰਾਜਾ ਬਲੀ ਨੇ ਵਾਮਨ ਪ੍ਰਭੂ ਵੱਲੋਂ ਮੰਗੇ ਤਿੰਨ ਕਦਮ ਜ਼ਮੀਨ ਦਾਨ ਕਰਨ ਲਈ ਕਮੰਡਲ ਵਿਚੋਂ ਪਾਣੀ ਲੈ ਕੇ ਦਾਨ ਦਾ ਸੰਕਲਪ ਲੈਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਬਾਲੀ ਨੂੰ ਦਾਨ ਦੇਣ ਤੋਂ ਰੋਕਣ ਲਈ ਸ਼ੁਕਰਾਚਾਰੀਆ ਨੇ ਰਾਜਾ ਬਾਲੀ ਦੇ ਕਮੰਡਲ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਛੋਟੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਕਾਰਨ ਕਮੰਡਲ ਵਿੱਚੋਂ ਨਿਕਲਣ ਵਾਲੇ ਪਾਣੀ ਦਾ ਰਸਤਾ ਬੰਦ ਹੋ ਗਿਆ। ਵਾਮਨ ਦੇਵ ਸ਼ੁਕਰਾਚਾਰੀਆ ਦੀ ਚਾਲ ਸਮਝ ਗਏ। ਭਗਵਾਨ ਵਾਮਨ ਨੇ ਆਪਣੇ ਹੱਥ ਵਿੱਚ ਰੱਖੀ ਕੁਸ਼ਾ ਨੂੰ ਕਮੰਡਲ ਵਿੱਚ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਰੱਖਿਆ ਕਿ ਸ਼ੁਕਰਾਚਾਰੀਆ ਦੀ ਇੱਕ ਅੱਖ ਫੁੱਟ ਗਈ। ਸ਼ੁਕਰਾਚਾਰੀਆ ਤੁਰੰਤ ਤੜਫ਼ ਉੱਠਿਆ ਅਤੇ ਕਮੰਡਲ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਆ ਗਏ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬਾਲੀ ਨੇ ਤਿੰਨ ਕਦਮ ਜ਼ਮੀਨ ਦਾਨ ਕਰਨ ਦਾ ਪ੍ਰਣ ਲਿਆ। ਫਿਰ ਭਗਵਾਨ ਵਾਮਨ ਨੇ ਇੱਕ ਪੈਰ ਨਾਲ ਸਾਰੀ ਧਰਤੀ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਪੈਰ ਨਾਲ ਅੰਤਰਿਕਸ਼ ਨੂੰ ਮਾਪਿਆ। ਤੀਸਰਾ ਕਦਮ ਰੱਖਣ ਲਈ ਕੋਈ ਥਾਂ ਨਾ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਬਾਲੀ ਨੇ ਆਪਣਾ ਸਿਰ ਭਗਵਾਨ ਵਾਮਨ ਦੇ ਚਰਨਾਂ ‘ਤੇ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ। ਬਾਲੀ ਦਾਨ ਵਿੱਚ ਸਭ ਕੁਝ ਗਵਾ ਬੈਠਾ।

 ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇਵਤੇ ਬਲੀ ਦੇ ਡਰ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਹੋ ਗਏ ਅਤੇ ਬਾਲੀ ਨੇ ਜਿੰਨੀ ਦੌਲਤ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਖੋਹੀ ਸੀ, ਉਸ ਤੋਂ ਕਈ ਗੁਣਾ ਜ਼ਿਆਦਾ ਦੌਲਤ ਦੇਵਤਿਆਂ ਨੂੰ ਮਿਲੀ। ਇਸ ਕਾਰਨ ਵੀ ਧਨਤੇਰਸ ਦਾ ਤਿਉਹਾਰ ਵੀ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਧਨਤੇਰਸ ਦੇ ਦਿਨ ਸੋਨਾ ਚਾਂਦੀ ਅਤੇ ਹੋਰ ਧਾਤਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਸਮਰੱਥਾ ਅਨੁਸਾਰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਖਰੀਦਣਾ ਬਹੁਤ ਸ਼ੁਭ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਧਨ-ਦੌਲਤ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਭਗਵਾਨ ਕੁਬੇਰ ਲਈ ਘਰ ਦੇ ਪੂਜਾ ਸਥਾਨ ‘ਤੇ ਦੀਵਾ ਜਗਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਮੌਤ ਦੇ ਦੇਵਤਾ ਯਮਰਾਜ ਲਈ ਮੁੱਖ ਗੇਟ ‘ਤੇ ਵੀ ਦੀਵਾ ਜਗਾਉਣਾ ਸ਼ੁੱਭ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਲੈਕਚਰਾਰ ਲਲਿਤ ਗੁਪਤਾ

ਮੰਡੀ ਅਹਿਮਦਗੜ੍ਹ।

9781590500