8 ਮਈ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ਵ ਰੈੱਡ ਕਰਾਸ ਦਿਵਸ ਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼।

ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਕਿਤੇ ਵੀ ਲਾਲ ਪਲੱਸ ਦਾ ਨਿਸ਼ਾਨ ਦੇਖਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਇਸ ਨੂੰ ਸਿਹਤ ਵਿਭਾਗ ਨਾਲ਼ ਜੋੜ ਕੇ ਡਾਕਟਰ ਦੀ ਨਿਸ਼ਾਨੀ ਸਮਝ ਲੈਂਦੇ ਹਾਂ। ਪਰ ਇਹ ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਿਹਤ ਵਿਭਾਗ ਦਾ ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ ਰੈੱਡ ਕਰਾਸ ਸੁਸਾਇਟੀ ਦਾ ਹੈ। ਜੋ ਕਿ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸਿਹਤ ਸੇਵਾਵਾਂ ਦੇਣ ਲਈ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ। ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਰੈੱਡ ਕਰਾਸ ਦਿਵਸ ਹਰ ਸਾਲ 8 ਮਈ ਨੂੰ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਮੌਕੇ ‘ਤੇ ਆਓ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਇਹ ਦਿਨ ਕਿਉਂ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ

ਵਿਸ਼ਵ ਰੈੱਡ ਕਰਾਸ ਦਿਵਸ ਹਰ ਸਾਲ 8 ਮਈ ਨੂੰ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਰੈੱਡ ਕਰਾਸ ਸੋਸਾਇਟੀ ਨੂੰ ਰੈੱਡ ਕ੍ਰੀਸੈਂਟ ਸੋਸਾਇਟੀ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਫਰਕ ਸਿਰਫ ਇੰਨਾ ਹੈ ਕਿ ਮੁਸਲਿਮ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਮਦਦ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਨੂੰ ਰੈੱਡ ਕ੍ਰੀਸੈਂਟ ਸੋਸਾਇਟੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਬਾਕੀ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਇਹ ਸੰਸਥਾ ਰੈੱਡ ਕਰਾਸ ਸੁਸਾਇਟੀ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਜਾਣੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

ਰੈੱਡ ਕਰਾਸ ਸੰਸਥਾ ਇੱਕ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸੰਸਥਾ ਹੈ ਜੋ ਯੁੱਧ ਵਰਗੀਆਂ ਸੰਕਟਕਾਲੀਨ ਸਥਿਤੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸੈਨਿਕਾਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਲਈ ਬਣਾਈ ਗਈ ਸੀ। ਇਹ ਜੀਨ ਹੈਨਰੀ ਡੂਰੈਂਟ ਦੁਆਰਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਪਰ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਇਸ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ 1863 ਵਿੱਚ ਜਿਨੀਵਾ, ਸਵਿਟਜ਼ਰਲੈਂਡ ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ।

 ਇਹ ਸੰਨ 1859 ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ ਜਦੋਂ ਇਟਲੀ ਦੇ ਸੋਲਫੇਰੀਨੋ ਅਤੇ ਆਸਟਰੀਆ ਵਿਚਕਾਰ ਯੁੱਧ ਹੋਇਆ ਸੀ ਜਿਸ ਵਿਚ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿਚ ਸੈਨਿਕ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਤਰਸਯੋਗ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਡਿੱਗ ਪਏ ਸਨ।

ਉਸ ਦੀ ਮਦਦ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਇਸ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਨੇ ਜੀਨ ਹੈਨਰੀ ਨੂੰ ਹਿਲਾ ਕੇ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ। ਇਟਲੀ ਦੀ ਜੰਗ ਦੌਰਾਨ ਜੀਨ ਹੈਨਰੀ ਡੁਰਾਂਟ ਬੈਂਕ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ ਪਰ ਜ਼ਖਮੀ ਸੈਨਿਕਾਂ ਦੀ ਤਰਸਯੋਗ ਹਾਲਤ ਨੂੰ ਦੇਖਦਿਆਂ ਉਸ ਨੇ ਨੌਕਰੀ ਛੱਡ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਿਸੇ ਵੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮਦਦ ਕਰਨ ਬਾਰੇ ਸੋਚਿਆ।

ਜੀਨ ਹੈਨਰੀ ਨੇ ਦੋਵਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਜੰਗ ਵਿਚ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋਏ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਮੈਡੀਕਲ ਸਹੂਲਤਾਂ ਦੇਣ ਦਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਰੱਖਿਆ। ਦੋਵੇਂ ਦੇਸ਼ ਇਸ ‘ਤੇ ਸਹਿਮਤ ਵੀ ਹਨ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇੱਕ ਛੋਟੀ ਜਿਹੀ ਸਹਾਇਤਾ ਅੱਗੇ ਦੀ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਜ਼ਖਮੀਆਂ ਲਈ ਬਹੁਤ ਲਾਭਦਾਇਕ ਸਾਬਤ ਹੋਈ।

ਉਸ ਦਿਨ ਤੋਂ, ਜੀਨ ਹੈਨਰੀ ਡੁਰਾਂਟ ਦੇ ਇਸ ਯਤਨ ਨੂੰ ਉਸਦੇ ਜਨਮ ਦਿਨ, 8 ਮਈ ਨੂੰ ਉਸਦੇ ਸਨਮਾਨ ਵਿੱਚ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਰੈੱਡ ਕਰਾਸ ਮੁਹਿੰਮ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਮਹਾਨ ਮਨੁੱਖਤਾ ਪ੍ਰੇਮੀ ਜੀਨ ਹੈਨਰੀ ਡੁਰੈਂਟ ਦਾ ਜਨਮ 8 ਮਈ 1828 ਨੂੰ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇਸ ਯੁੱਧ ਦੀ ਯਾਦ ਦੇ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ ਉਸ ਨੇ ਏ ਮੈਮੋਰੀ ਆਫ ਸੋਲਫੇਰੀਨੋ ਨਾਂ ਦੀ ਕਿਤਾਬ ਵੀ ਲਿਖੀ।

ਮੁੱਖ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਇਸ ਸੰਸਥਾ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ 1863 ਵਿਚ ਯੁੱਧ ਵਿਚ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋਏ ਸੈਨਿਕਾਂ ਦੀ ਮਦਦ ਲਈ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ।

ਪਰ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਇਸ ਸੰਸਥਾ ਨੂੰ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਤਰੱਕੀ ਅਤੇ ਹੱਲਾਸ਼ੇਰੀ ਮਿਲੀ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਇਸ ਦੇ ਮੁੱਖ ਉਦੇਸ਼ ਵੀ ਵਧਦੇ ਗਏ।ਜੰਗ, ਕਾਲ, ਹੜ੍ਹ ਆਦਿ ਵਰਗੀਆਂ ਆਫ਼ਤਾਂ ਨਾਲ ਘਿਰੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਮਦਦ ਕਰਨਾ, ਲੋੜਵੰਦਾਂ ਨੂੰ ਭੋਜਨ ਪਹੁੰਚਾਉਣਾ, ਪ੍ਰਤੀਕੂਲ ਹਾਲਾਤਾਂ ਵਿੱਚ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਮੁਫਤ ਡਾਕਟਰੀ ਇਲਾਜ ਅਤੇ ਮੁਫਤ ਰਿਹਾਇਸ਼ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨਾ।

ਲੋੜ ਪੈਣ ‘ਤੇ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਮਦਦ ਕਰਕੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣਾ,ਮਨੁੱਖੀ ਕਾਰਨ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਅਤੇ ਆਦਰਸ਼ਾਂ ਦੀ ਵਕਾਲਤ ਕਰਨਾ,ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਆਫ਼ਤ ਤੋਂ ਬਚਾਅ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਅਤੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਲਈ ਤਿਆਰ ਰਹਿਣਾ ਆਦਿ।

ਅੱਜ ਲਗਭਗ 210 ਵੱਖ-ਵੱਖ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਰੈੱਡ ਕਰਾਸ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਸਥਾਪਿਤ ਹਨ, ਜੋ ਮਨੁੱਖੀ ਜੀਵਨ ਦੀ ਸਿਹਤ ਅਤੇ ਹੋਰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਮੁੱਖ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਲਈ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਦੇ ਕੰਮ ਲਈ, ਇਸ ਸੰਸਥਾ ਨੂੰ 1917, 1944 ਅਤੇ 1963 ਵਿੱਚ ਤਿੰਨ ਵਾਰ ਨੋਬਲ ਸ਼ਾਂਤੀ ਪੁਰਸਕਾਰ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਦਿਨ ਨੂੰ ਅਧਿਕਾਰਤ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਸਾਲ 1984 ਵਿਚ ਮਨਾਇਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਫਿਰ ਇਸ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ਵ ਰੈੱਡ ਕਰਾਸ ਦਿਵਸ ਦਾ ਨਾਂ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।

ਅੱਜ ਵੀ ਇਹ ਸੰਸਥਾ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਜਾਂ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਸੇਵਾ ਕਰਨ ਲਈ ਹਮੇਸ਼ਾ ਤਤਪਰ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ।

ਰੈੱਡ ਕਰਾਸ ਸੰਸਥਾ ਦਾ ਮੁੱਖ ਦਫ਼ਤਰ ਜਨੇਵਾ ਸਵਿਟਜ਼ਰਲੈਂਡ ਵਿੱਚ ਸਥਾਪਿਤ ਹੈ, ਜੋ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਸਥਾਪਿਤ ਆਪਣੀਆਂ ਸ਼ਾਖਾਵਾਂ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀਆਂ ਸਰਕਾਰਾਂ ਦੇ ਤਾਲਮੇਲ ਨਾਲ ਚੱਲਦਾ ਹੈ। ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਵੀ ਸਮੇਂ, ਕਿਤੇ ਵੀ, ਕਿਸੇ ਵੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਆਫ਼ਤ ਹੋਵੇ, ਇਹ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਹਮੇਸ਼ਾ ਪੀੜਤਾਂ ਦੀ ਮੁਫ਼ਤ ਮਦਦ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ।

ਰੈੱਡ ਕਰਾਸ ਸੰਸਥਾ ਦਾ ਮੂਲ ਸਿਧਾਂਤ ਕਿਸੇ ਤੋਂ ਪੈਸੇ ਲਏ ਬਿਨਾਂ ਮਦਦ ਕਰਨਾ ਹੈ, ਭਾਵੇਂ ਕੋਈ ਵੀ ਹਾਲਾਤ ਕਿਉਂ ਨਾ ਹੋਣ।

ਜਿੱਥੇ ਕਈ ਵਾਰ ਸਰਕਾਰ ਵੀ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੀ, ਉੱਥੇ ਰੈੱਡ ਕਰਾਸ ਸੰਸਥਾ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਔਖੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਮਦਦ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਰੈੱਡ ਕਰਾਸ ਸੰਸਥਾ ਦੇ ਮੂਲ ਸਿਧਾਂਤ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹਨ – “ਮਨੁੱਖਤਾ, ਨਿਰਪੱਖਤਾ, ਸੁਤੰਤਰਤਾ, ਸਵੈ-ਇੱਛਤ ਸੇਵਾ, ਸਰਵਵਿਆਪਕਤਾ ਅਤੇ ਏਕਤਾ”। ਇਨ੍ਹਾਂ ਆਦਰਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਮੁੱਖ ਰੱਖ ਕੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਇਹ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਾਰਗ ‘ਤੇ ਅੱਗੇ ਵਧ ਰਹੀਆਂ ਹਨ।

ਸੱਚੀ ਭਗਤੀ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੇਣਾ ਹੀ ਉੱਤਮ ਸੇਵਾ ਹੈ।

ਜੀਨ ਹੈਨਰੀ ਇੱਕ ਨੇਕ ਆਤਮਾ ਸੀ ਜਿਸਨੇ ਆਪਣਾ ਜੀਵਨ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਮਦਦ ਲਈ ਸਮਰਪਿਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਪਰ ਆਪਣੇ ਬਾਰੇ ਇਹ ਨਹੀਂ ਸੋਚਿਆ ਕਿ ਉਸ ਦੇ ਮਨੁੱਖੀ ਜੀਵਨ ਦਾ ਅਸਲ ਮਕਸਦ ਕੀ ਹੈ। ਉਸ ਦੀ ਨੇਕ ਸੋਚ ਅਨੁਸਾਰ ਉਸ ਦਾ ਇੱਕੋ ਇੱਕ ਉਦੇਸ਼ ਦੁਖੀਆਂ ਦੀ ਮਦਦ ਕਰਨਾ ਸੀ।

ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ, ਇੰਡੀਅਨ ਰੈੱਡ ਕਰਾਸ ਸੋਸਾਇਟੀ ਦਾ ਗਠਨ ਸਾਲ 1920 ਵਿੱਚ ਪਾਰਲੀਮੈਂਟਰੀ ਐਕਟ ਤਹਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਉਦੋਂ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਹੁਣ ਤੱਕ ਰੈੱਡ ਕਰਾਸ ਦੇ ਵਲੰਟੀਅਰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਆਫ਼ਤਾਂ ਵਿੱਚ ਨਿਰਸਵਾਰਥ ਹੋ ਕੇ ਆਪਣੀਆਂ ਸੇਵਾਵਾਂ ਦੇ ਰਹੇ ਹਨ।

ਜੰਗਾਂ, ਸੰਘਰਸ਼ਾਂ ਅਤੇ ਕੁਦਰਤੀ ਆਫ਼ਤਾਂ ਦੌਰਾਨ ਲੱਖਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਮਦਦ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਵਾਲੰਟੀਅਰਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀ ਅਤੇ ਸਨਮਾਨ ਦੇਣ ਲਈ ਵਿਸ਼ਵ ਰੈੱਡ ਕਰਾਸ ਦਿਵਸ ਮਨਾਇਆ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦਿਨ ਸਾਨੂੰ ਐਮਰਜੈਂਸੀ ਸਥਿਤੀਆਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਮਲੇਰੀਆ ਏਡਜ਼ ਅਤੇ ਹੋਰ ਘਾਤਕ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਅਤੇ ਮਹਾਂਮਾਰੀ ਦੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਅਤੇ ਕੁਝ ਕੁਦਰਤੀ ਆਫ਼ਤਾਂ ਜਿਵੇਂ ਭੂਚਾਲ ਚੱਕਰਵਾਤ ਹੜ੍ਹ ਦੇ ਪ੍ਰਕੋਪ ਵਿੱਚ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਮਦਦ ਕਰਨ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਹੀ ਇਸ ਰੈੱਡ ਕਰਾਸ ਦਿਵਸ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਪੂਰਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

ਲੈਕਚਰਾਰ ਲਲਿਤ ਗੁਪਤਾ

 ਮੰਡੀ ਅਹਿਮਦਗੜ੍ਹ।

9781590500